Μπορεί να είναι από το 2008 αλλά είναι ενδιαφέρον!!!
Από το προσωπικό Ιστολόγιο Δρος Αντωνίου Χατζόπουλου πρ. Σχολικού Συμβούλου
(Περιοδικό Σύναξη, Αθήνα , Ιούλιος- Σεπτέμβριος, 2008, σελ. 63-74)
Οι Μουσουλμάνοι της Θράκης είναι η μόνη επίσημα αναγνωρισμένη μειονότητα στην Ελλάδα και αποτελείται από Τουρκογενείς, Πομάκους και Ρωμά. Με τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 οι παραπάνω πληθυσμοί εξαιρέθηκαν από την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, παρέμειναν στην περιοχή της Θράκης, στην οποία ζούσαν εδώ και πολλούς αιώνες, και αποτελούν σήμερα τη μουσουλμανική μειονότητα. Οι περισσότεροι ζουν κυρίως στους Νομούς Ξάνθης και Ροδόπης, αποτελώντας το 40 με 50% του πληθυσμού, ενώ στο Νομό Έβρου αποτελούν το 4%. Η ελληνική δημόσια διοίκηση στις αρχές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα ονόμαζε την μειονότητα Τουρκική και τα εκπαιδευτήριά της τουρκικά , παρόλο που η παραπάνω Συνθήκη κάνει λόγο μόνο για μουσουλμανική μειονότητα.
Κυρίαρχη γλώσσα των μειονοτικών πληθυσμών είναι η τουρκική, ενώ η πομακική και το ιδίωμα των Ρωμά στηρίζονται περισσότερο στην προφορική οικογενειακή παράδοση. Έτσι η τουρκική και μαζί με την ελληνική αποτελούν τις μοναδικές επίσημες γλώσσες της μειονοτικής εκπαίδευσης . Το γεγονός αυτό οφείλεται στην καθιέρωση της τουρκικής ως αποκλειστικής μειονοτικής εκπαιδευτικής γλώσσας με το ελληνοτουρκικό μορφωτικό Πρωτόκολλο του 1968. Στα Γυμνάσια και τα Λύκεια στην τουρκική διδάσκονται τα Θρησκευτικά, η Φυσική, τα Μαθηματικά, η Μουσική, η Τουρκική Φιλολογία, ενώ στα ελληνικά διδάσκονται τα Αρχαία και Νέα Ελληνικά, η Ιστορία, η Αγωγή του Πολίτη, η Γεωγραφία και οι ξένες γλώσσες. Διάφορες προσπάθειες που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα για την καλλιέργεια και διδασκαλία της πομακικής δεν φαίνεται να ευδοκίμησαν. Σύμφωνα με τα άρθρα 40 και 41 της Συνθήκης της Λοζάνης, αλλά και με βάση τις διάφορες μορφωτικές συμφωνίες και πρωτόκολλα που υπογράφηκαν στη συνέχεια, η Τουρκία και η Ελλάδα υποχρεώνονται να εξασφαλίζουν στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση τη διδασκαλία της θρησκείας και της μητρικής γλώσσας της αντίστοιχης μειονότητας. Έτσι άρχισαν να λειτουργούν και τα μειονοτικά σχολεία.
Οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι της Θράκης ανήκουν στο σουνιτικό δόγμα του Ισλάμ, ενώ λιγότεροι ανήκουν στους Μπεκτασήδες-Αλεβήδες, μία τουρκική εκδοχή του σιιτισμού. Το Ισλάμ στην Ελλάδα όπως και η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου με όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτό. Έτσι οι μισθοί των Μουφτήδων πληρώνονται από το κράτος, όπως και οι μισθοί αρκετών ιμάμηδων των μουσουλμανικών τεμενών, τα οποία στη Θράκη είναι πάνω από 300. Το Ισλάμ στην ελληνική Θράκη παραμένει παραδοσιακό, ανεκτικό και μετριοπαθές.
Οι τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι της Θράκης όπως ήταν φυσικό, έμειναν ανεπηρέαστοι από τις θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις του Ατατούρκ στη γειτονική χώρα διατηρώντας αναλλοίωτες τις θρησκευτικές και ιστορικές παραδόσεις τους.
Η Ελλάδα αναγνωρίζει το ισλαμικό θρησκευτικό δίκαιο, επικυρώνοντας ιεροπραξίες του Ισλάμ, που τελούνται με άδεια των Μουφτήδων, οι θρησκευτικοί λειτουργοί φέρουν την παραδοσιακή περιβολή και το σκέπαστρο κεφαλής, η τουρκική γλώσσα στα έγγραφα και την εσωτερική αλληλογραφία των Μουφτήδων συντάσσεται στην τουρκική με το αραβικό αλφάβητο, ο ισλαμικός θρησκευτικός γάμος και όλες οι ιερές τελετές του Ισλάμ είναι αναγνωρισμένες από την ελληνική Πολιτεία.
Οι ενδυματολογικές προτιμήσεις της συντριπτικής πλειοψηφίας των μουσουλμάνων όλων των ηλικιών δεν διαφοροποιούνται ουσιαστικά από την πλειοψηφία των κατοίκων της Θράκης, σποραδική δε είναι η χρήση της παραδοσιακής μαντίλας των γυναικών, ιδιαίτερα στις πόλεις.
Γενικά οι μουσουλμάνοι της Θράκης είναι προσηλωμένοι στις γνήσιες παραδόσεις του Ισλάμ, διατηρώντας τις οικογενειακές και κοινωνικές δομές και παράλληλα όλες εκείνες τις πανανθρώπινες αρετές που πηγάζουν από την θρησκεία, όπως είναι η αγάπη προς το Θεό, τον άνθρωπο και τη φύση, η τήρηση των ηθών και των εθίμων, η φιλοξενία, ο σεβασμός προς τον συνάνθρωπο και ο σεβασμός των άλλων θρησκειών.
Η εκπαίδευση των Μουσουλμάνων κατά τα πρώτα χρόνια μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης ήταν σχεδόν αποκλειστικά θρησκευτική και διδάσκοντες ήταν οι θρησκευτικοί λειτουργοί που δίδασκαν το ιερό Βιβλίο του Ισλάμ, το Κοράνιο. Τα σχολεία ήταν δίπλα στα τεμένη και αυτό διευκόλυνε τη διδασκαλία της ισλαμικής θρησκείας και της αραβικής γλώσσας που ήταν απαραίτητη για την εκμάθηση και απαγγελία του Κορανίου. Όπως ήταν φυσικό η κοινωνική και η εκπαιδευτική ζωή, η διοίκηση και οι θεσμοί είχαν έντονη τη σφραγίδα της ισλαμικής θρησκείας. Μέχρι το 1936 η ελληνική δεν φαίνεται να ήταν υποχρεωτική στα μειονοτικά σχολεία .
Από το 1930 και εξής στους Νομούς Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου λειτουργούν επίσημα μειονοτικά σχολεία της μουσουλμανικής μειονότητας. Στα μειονοτικά αυτά σχολεία -Δημοτικά- Γυμνάσια–Λύκεια-Ιεροδιδασκαλεία- οι επίσημες γλώσσες διδασκαλίας, όπως προαναφέρθηκε, είναι η ελληνική και η τουρκική και τα χαρακτηρισμένα στη Ελλάδα ως μειονοτικά σχολεία χρηματοδοτούνται από την ελληνική πολιτεία. Αρκετά από αυτά στεγάζονται σε ακίνητα που παραχωρήθηκαν από το ελληνικό δημόσιο. Στα σχολεία αυτά μαζί με τους χριστιανούς εκπαιδευτικούς υπηρετούν και μουσουλμάνοι εκπαιδευτικοί της μειονότητας, οι οποίοι διδάσκουν στην τουρκική γλώσσα τα μαθήματα που νομοθετικά έχει οριστεί να διδάσκονται στην τουρκική. Πολλοί από αυτούς είναι απόφοιτοι της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, άλλοι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Γυμνασίων και Ιεροσπουδαστηρίων της Θράκης), αρκετοί απόφοιτοι τουρκικών Πανεπιστημίων. Στα σχολεία υπηρετούν επίσης και μετακλητοί εκπαιδευτικοί εκ Τουρκίας βάσει διμερούς μορφωτικού πρωτοκόλλου. Ο εκάστοτε διευθυντής των μειονοτικών σχολείων είναι μουσουλμάνος, ενώ ο υποδιευθυντής είναι χριστιανός.
Στους παραπάνω Νομούς λειτουργούν σήμερα συνολικά διακόσια έντεκα (211) μειονοτικά Δημοτικά Σχολεία, δύο μειονοτικά-ιδιωτικά Γυμνάσια-Λύκεια (στην Ξάνθη από το 1965, ιδιοκτησίας Σαιμέ Κιρίλντοκμε και στην Κομοτηνή το Τζελάλ Μπαγιάρ από το 1952) και δύο Ιεροσπουδαστήρια (Medrese), στον Εχίνο Ξάνθης και στην Κομοτηνή. Συνολικά στα σχολεία της μειονότητας φοιτούν περί 6.500 μαθητές και μαθήτριες, μέλη της μειονότητας. Η ποσόστωση του 0.5% που εφαρμόζεται για την εισαγωγή των μουσουλμανοπαίδων στα ΑΕΙ της Ελλάδας ανέκοψε τη φοίτηση σε σχολεία και Πανεπιστήμια της Τουρκίας και στρέφει τα μέλη της μειονότητας περισσότερο στα ελληνικά ΑΕΙ. Υπάρχουν επίσης αρκετοί μαθητές και μαθήτριες της μειονότητας που φοιτούν στα ελληνικά δημόσια σχολεία. Μειονοτικά Νηπιαγωγεία δεν υφίστανται. Υπάρχουν όμως Νηπιαγωγεία με ελληνόφωνους/ες νηπιαγωγούς, σε χωριά με αμιγές μειονοτικό πληθυσμό. Σε πολλές περιοχές λειτουργούν πολλά άτυπα νηπιαγωγεία, στα χωριά της μειονότητας, όπου φοιτούν σημαντικός αριθμός νηπίων και χρησιμοποιείται η τουρκική γλώσσα. Κατά τη διάρκεια όλων των μουσουλμανικών θρησκευτικών εορτών και της Παρασκευής αργούν όλα τα μειονοτικά Σχολεία. Αργούν επίσης και όλες τις μέρες των αργιών των δημοσίων Σχολείων.
Σε όλα τα μειονοτικά σχολεία οι ανήκοντες στη μουσουλμανική θρησκεία μαθητές και μαθήτριες έχουν το δικαίωμα θρησκευτικής εκπαίδευσης. Έτσι οι μουσουλμάνοι της Θράκης διδάσκονται τη μουσουλμανική θρησκεία σε όλη την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια μειονοτική εκπαίδευση. Κατ΄ εξαίρεση σε λίγα ελληνόγλωσσα δημόσια και μη μειονοτικά Γυμνάσια στο Νομό Ξάνθης φοιτούν αποκλειστικά μειονοτικοί μαθητές και διδάσκονται θρησκευτικά στην τουρκική γλώσσα και το Κοράνιο στην αραβική . Στα άλλα δημόσια σχολεία της επικράτειας οι μουσουλμάνοι και άλλοι αλλόδοξοι μαθητές και μαθήτριες, αν και υπάρχει η σχετική νομοθετική πρόβλεψη, δεν διδάσκονται δικό τους μάθημα Θρησκευτικών .
Το μάθημα των Θρησκευτικών στα μειονοτικά σχολεία διδάσκεται στην τουρκική γλώσσα από τουρκόφωνους εκπαιδευτικούς, αρκετοί εκ των οποίων και ιδίως αυτοί που διδάσκουν στα Γυμνάσια, Λύκεια και Ιεροδιδασκαλεία έχουν σπουδάσει ισλαμική Θεολογία. Εκτός από τη οργανωμένη παροχή θρησκευτικής εκπαίδευσης στα σχολεία υπάρχει και η διδασκαλία του Κορανίου στα τεμένη (Kuran kursu), που είναι η ανάγνωση, μελέτη και αποστήθιση του Κορανίου στην αραβική γλώσσα.
Τα διδακτικά βιβλία Θρησκευτικών που διδάσκονται στα μειονοτικά Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια (εκτός των Ιεροσπουδαστηρίων) είναι τα ίδια βιβλία που διδάσκονταν οι τούρκοι μαθητές στα δημόσια σχολεία της Τουρκίας πριν από λίγα χρόνια, με αρκετές βέβαια τροποποιήσεις. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα βιβλία όλων των μαθημάτων που διδάσκονταi στην τουρκική (π.χ. Τουρκική Φιλολογία).
Για την εισαγωγή των σχολικών βιβλίων Θρησκευτικών της Τουρκίας στα μειονοτικά σχολεία της Ελλάδας οι διαδικασίες είναι σχετικά χρονοβόρες. Ειδική υπηρεσία του τουρκικού Υπουργείου Παιδείας ετοιμάζει τα σχολικά βιβλία που προορίζονται για τα μειονοτικά σχολεία της χώρας μας, τα οποία σε γενικές γραμμές είναι τα βιβλία που κυκλοφορούν και στα δημόσια σχολεία της Τουρκίας με τις σχετικές αλλαγές (απάλειψη κεμαλιστικών και εθνικών συμβόλων, εθνικών αγώνων, λιγότερα κεφάλαια κ.ά.). Το ΥΠΕΠΘ έχει το δικαίωμα να προτείνει αλλαγές και διορθώσεις του περιεχομένου, το βιβλίο στην περίπτωση αυτή επιστρέφεται μέχρι να γίνουν οι σχετικές διορθώσεις. Μέχρι όμως να ξανασταλεί και να δοθεί στα μειονοτικά σχολεία περνά αρκετός χρόνος. Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο, τα εν χρήσει βιβλία Θρησκευτικών για τη μουσουλμανική μειονότητα να έχουν ήδη αντικατασταθεί στην Τουρκία από άλλα νεότερα και πολλές φορές καλύτερα. Η ελληνική Πολιτεία πριν από λίγα χρόνια ανέλαβε την πρωτοβουλία και μερίμνησε για την συγγραφή και έκδοση βιβλίων στην τουρκική γλώσσα των πέντε πρώτων τάξεων του δημοτικού, τα οποία πληρούσαν από παιδαγωγικής και εκπαιδευτικής πλευράς τις ακαδημαϊκές προδιαγραφές. Τα βιβλία αυτά δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ στα μειονοτικά σχολεία.
Στα μειονοτικά σχολεία της Θράκης σήμερα είναι εν χρήσει τα τουρκικά βιβλία Θρησκευτικών που εγκρίθηκαν το 1991-1992 και το 2000.Τα πρώτα είχαν συγγραφεί σύμφωνα με τα Αναλυτικά Προγράμματα (ΑΠ) του θρησκευτικού μαθήματος της Τουρκίας του 1982 και αυτά του 2000 που μοιράσθηκαν στα σχολεία φέτος, είχαν συγγραφεί με βάση ορισμένες αλλαγές στο ΑΠ που είχαν γίνει το 1986 (π.χ. προσθήκη πολυπολιτισμικού χαρακτήρα στην διδακτέα ύλη). Εν τω μεταξύ στην Τουρκία από το 2005 κυκλοφορούν νέα βιβλία Θρησκευτικών με βάση νέο ΑΠ του 2005, που τέθηκε σε εφαρμογή τον ίδιο χρόνο. Χρησιμοποιούνται επίσης και παλαιότερα τεύχη βιβλίων Θρησκευτικών. Τα διδακτικά βιβλία των Ιεροσπουδαστηρίων έχουν συγγραφεί από ντόπιους μουσουλμάνους συγγραφείς και κυκλοφορούν σε δεμένες φωτοτυπίες.
Στα μειονοτικά Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια (εκτός των Ιεροσπουδαστηρίων) τα βιβλία των Θρησκευτικών που χρησιμοποιούνται σε όλες τις τάξεις φέρουν τον τίτλο Din kültürü ve ahlak bilgisi=Θρησκευτικός πολιτισμός και ηθική (διδασκαλία) και ακολουθεί η ένδειξη της τάξης στην οποία απευθύνονται. Κυκλοφορούν όμως και οι μεμονωμένες δεμένες φωτοτυπίες παλαιοτέρων βιβλίων με διαφορετικούς τίτλους όπως Din Dersleri=Μαθήματα Θρησκευτικών, Hak dinler=Θρησκείες δικαίου-μονοθεϊστικές, Batıl dinler=θρησκείες δεισιδαιμονικές.
Η διδασκαλία Θρησκευτικών αρχίζει στην 4η τάξη του Δημοτικού και συνεχίζει μέχρι την γ΄ Λυκείου. Σε σύγκριση με τα αντίστοιχα βιβλία στην Τουρκία αυτά των μειονοτικών Σχολείων είναι ολιγοσέλιδα (80 έως 100 σελ.), το δε περιεχόμενο τους δεν ακολουθεί σχολαστικά τις προδιαγραφές των ΑΠ της Τουρκίας, καθότι παραλείπονται πολλές θεματικές ενότητες. Στη θεματολογία τους κυριαρχεί το Ισλάμ, δεν λείπουν όμως οι αναφορές στις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες και στα ιερά τους βιβλία που τα αποδέχονται και οι μουσουλμάνοι, αλλά και αναφορές στις προ Ισλαμισμού θρησκείες των Τούρκων.
Στα βιβλία του Δημοτικού και Γυμνασίου οι κυριότεροι θεματικοί άξονες που αναλύονται είναι η πίστη στο Θεό και στο Μωάμεθ, η έννοια της θρησκείας και η αξία της προσευχής, το Κοράνιο και η αξία του, το προσκύνημα στη Μέκκα, η πίστη στους αγγέλους, η πίστη στη δευτέρα παρουσία και στη μοίρα (kader), η πίστη στα ιερά βιβλία του Χριστιανισμού και του Ιουδαϊσμού, στους Προφήτες προ του Μωάμεθ και η καθαρότητα της ψυχής και του σώματος. Ακόμη περιλαμβάνονται η λεπτομερής περιγραφή όλων των όρων-στύλων του Ισλάμ, που είναι η πίστη στο Θεό, η προσευχή, η γνώση και οι κανόνες της θρησκείας, η νηστεία (oruç), το προσκύνημα στη Μέκκα (Ηac) και η ελεημοσύνη-αγαθοεργίες (zekat). Εξέχουσα θέση έχουν τα θρησκευτικά ήθη και έθιμα, οι παραδόσεις, η προσευχή (namaz) και οι τρόποι τέλεσης αυτής, η αλληλεγγύη, η φιλία και η αδελφοσύνη των ανθρώπων, ο σεβασμός και η συμπεριφορά προς τους συνανθρώπους, τη φύση και τα ζώα, ο σεβασμός στα δικαιώματα των άλλων, η αξία της ισλαμικής ηθικής και η αποφυγή της σπατάλης. Θίγονται ακόμη και συμπεριφορές που έρχονται σε αντίθεση με το Ισλάμ, όπως η κλοπές, ο φθόνος και η αδικία, η ζήλια, η ειρωνεία, η ανάμειξη στην ιδιωτική ζωή των άλλων, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τα τυχερά παιχνίδια και η ασέβεια προς τους γονείς και μεγαλύτερους. Σε αρκετά σημεία των βιβλίων υπάρχουν προτροπές για την αποστήθιση ορισμένων εδαφίων του Κορανίου. Υπάρχουν τέλος και οι επεξηγήσεις των δέκα εντολών. Στην εικονογράφηση κυριαρχεί ο φυσικός και φυτικός διάκοσμος, εικόνες ζωγραφισμένες από παιδιά, φωτογραφίες τεμενών, αλλά και χριστιανικών ναών και συναγωγών. Στο νέο βιβλίο μάλιστα της πρώτης Γυμνασίου, που δόθηκε πριν από λίγους μήνες στα μειονοτικά σχολεία, υπάρχει μία παιδική ζωγραφική που απεικονίζει δίπλα δίπλα ένα τέμενος και μία εκκλησία με τη λεζάντα: «Οι διαφορετικότητα της θρησκείας και της σκέψης δεν πρέπει να αποτρέπουν τη φιλία και την ειρήνη» .Ακόμη υπάρχουν εικόνες από τα εξώφυλλα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, καθώς και η πρώτη σελίδα από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου. Η ίδια εικόνα υπάρχει και στα νέα βιβλία Θρησκευτικών που κυκλοφορούν στην Τουρκία.
Το περιεχόμενο των βιβλίων του Λυκείου παρατηρούμε ότι αποτελείται από λιγότερα θέματα και αυτά που παρατίθενται προσφέρονται εκτός από την γνωστική τους αξία και για συζήτηση και προβληματισμό. Σ’ αυτά τα βιβλία υπάρχουν επίσης οι αναφορές σ’ όλες τις θρησκείες και θρησκευτικές δοξασίες, στα κοινά σημεία των θρησκειών, στην ηθική καθαρότητα, στη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου και στις περί του κόσμου αναφορές του Κορανίου.
Στο βιβλίο της τρίτης Λυκείου, υπάρχουν εκτενείς αναφορές στον ισλαμικό πολιτισμό και στην παγκόσμιότητά του, στη θέση του στον κόσμο, την θέση του Ισλάμ απέναντι στις επιστήμες, στην ισότητα των ανθρώπων και στην ανοχή του Ισλάμ. Τα άλλα ισλαμικά δόγματα και η ισλαμική φιλοσοφία, επιστήμη και διανόηση, οι σύντομες βιογραφίες ισλαμικών φιλοσόφων και το θέμα της απαγόρευσης της ιεροσύνης στο Ισλάμ κατέχουν επίσης εξέχουσα θέση στη διδακτέα ύλη. Το βιβλίο, τέλος, δίνει βαρύτητα στην προστασία της ελευθερίας του ανθρώπου από το Ισλάμ. Είναι ενδιαφέροντα αυτά που αναφέρονται σχετικά με την συνύπαρξη των Χριστιανών και των Μουσουλμάνων στην ιστορία: «Επιτρέπεται ένας μουσουλμάνος να νυμφευτεί μία εβραία ή μία χριστιανή. Αυτό σημαίνει ότι ένας μουσουλμάνος άνδρας θα σέβεται την γυναίκα και μητέρα των παιδιών του και δε θα αναμειγνύεται στα θρησκευτικά της πιστεύω». Συνεχίζοντας αναφέρει: «Υπήρξαν χρονικές περίοδοι όπου οι Ασσύριοι και οι Αρμένιοι Χριστιανοί είχαν κατηγορηθεί από τις οικουμενικές συνόδους ως άθρησκοι και έτσι αυτοί οι πληθυσμοί βρήκαν σωτήρια την καταφυγή στην ισλαμική διοίκηση και έτσι έσωσαν την ελευθερία της συνειδήσεως των», «Όσα δικαιώματα έδωσε ο Πορθητής στην ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία (εννοεί το Πατριαρχείο) όταν πήρε την Πόλη, τα ίδια και ακόμη περισσότερα δικαιώματα και ελευθερίες έχει η Εκκλησία αυτή και σήμερα» . Τέλος παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του ιστορικού Arnold Toyenbee : «Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι εάν στην Ασία είχαν κυριαρχήσει οι δυτικοί Χριστιανοί και όχι οι Τούρκοι και οι άλλοι Μουσουλμάνοι, τότε δε θα είχε απομείνει ούτε ίχνος από την Ελληνική Εκκλησία». Προφανώς ο συγγραφέας παραθέτοντας τα παραπάνω με τον απολογητικό του τρόπο θέλει να αντιμετωπίσει τη συχνή κατηγορία που υπάρχει εναντίον του μουσουλμανικού κόσμου, για την έλλειψη ανοχής των άλλων θρησκειών.
Εκτός από τα παραπάνω μειονοτικά σχολεία λειτουργούν, όπως προαναφέρθηκε, και δύο Μεντρεσέδες – Ιεροσπουδαστήρια στον Εχίνο της Ξάνθης από το 1956 και στην Κομοτηνή από την οθωμανική περίοδο. Τα ιεροσπουδαστήρια σύμφωνα με το νόμο είναι ισότιμα με τα δημόσια ελληνικά Εκκλησιαστικά Γυμνάσια-Λύκεια. (άρθρο 4 Ν.2621/1998), αλλά και ισότιμα σύμφωνα με τη τουρκική νομοθεσία με τα αντίστοιχα της Τουρκίας, τα γνωστά İmam-Hatip Liseleri. Στο Ιεροσπουδαστήριο της Κομοτηνής από το 2001 φοιτούν και 80 μαθήτριες. Η ιδιαιτερότητα των σχολείων αυτών έγκειται στο ότι δεν χρησιμοποιούνται βιβλία Θρησκευτικών από την Τουρκία, αλλά βιβλία που έχουν συγγραφεί από μειονοτικούς συγγραφείς. Όπως είναι φυσικό βαρύνουσα θέση στο αναλυτικό πρόγραμμα των Ιεροσπουδαστηρίων έχει η θρησκευτική εκπαίδευση. Στο Γυμνάσιο οι ώρες των τουρκόφωνων μαθημάτων με βαρύνοντα αυτά των Θρησκευτικών είναι εννέα την εβδομάδα: Θρησκευτικά 2, Κοράνιο 2,Αραβική γλώσσα 2,Τουρκική γλώσσα 3. Στην Α΄ Λυκείου επίσης 9 ώρες ως υποχρεωτικά μαθήματα ειδικότητας: Θρησκευτικά 3, Κοράνιο 2, Αραβικά 1, Τουρκικά 2 και Ισλαμική ιστορία 1. Στη Β΄ Λυκείου Θρησκευτικά 3,Κοράνιο 2, Αραβικά 1 και Τουρκικά 2, στη δε Γ΄ Θρησκευτικά 3, Κοράνιο 2, Αραβικά 1 και Ισλαμική Ιστορία 2. Τα ιεροσπουδαστήρια είναι τα μοναδικά δημόσια εκπαιδευτήρια δευτεροβάθμιας όπου διδάσκεται η αραβική γλώσσα με σκοπό την διδασκαλία του Κορανίου από το πρωτότυπο.
Τα βιβλία Θρησκευτικών, από τα οποία διδάσκονται οι μαθητές στους Μεντρεσέδες της Ξάνθης και της Κομοτηνής, είναι: το Din dersleri 1-3 ( Μαθήματα θρησκευτικής πίστης) για το Γυμνάσιο, ενώ για το Λύκειο τα Hadis dersleri 1-3 (Λόγοι του Προφήτη Μωάμεθ), Tefsir dersleri 1-2 (Ερμηνευτική Κορανίου), Fıkıh dersleri 1-3 (Ισλαμικό δίκαιο) και Imamet ve hitabet dersleri (Ισλαμική ιεροσύνη και ρητορική).
Το περιεχόμενό τους διαφοροποιείται ουσιαστικά από αυτά των βιβλίων των μειονοτικών Γυμνασίων-Λυκείων: η γλώσσα συγγραφής είναι πιο δύσκολη και με πάρα πολλούς παλαιοτουρκικούς ισλαμικούς όρους (έχουν αντικατασταθεί με νέους όρους στην Τουρκία). Υπάρχουν πολλά αποσπάσματα από το Κοράνιο στην αραβική γλώσσα, έχουν έντονο κατηχητικό-θρησκευτικό χαρακτήρα και εμβαθύνουν στην ισλαμική θρησκεία. Το βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου (Din dersleri 1) αναφέρεται αρχικά σ’ όλες τις μονοθεϊστικές θρησκείες και στην αναγκαιότητα της θρησκευτικής πίστης, συνεχίζει με τα καθήκοντα των πιστών και την καθαριότητα και τελειώνει με την αξία της προσευχής, τους τρόπους τέλεσής της και τα είδη της (namazın çeşitleri). To βιβλίο της Β΄ Γυμνασίου (Din dersleri 2) ξεκινά με λεπτομερείς αναφορές στα είδη του ναμαζιού (προσευχή της Παρασκευής, των εορτών, της κηδείας, κ.ά.), συνεχίζει με αναλυτικές πληροφορίες για τα άλλα εκτός Σουνιτών δόγματα του Ισλάμ και τελειώνει με ανάλυση της νηστείας, της ελεημοσύνης, του προσκυνήματος στη Μέκκα, των θυσιών των ζώων (kurban) και τα είδη των όρκων. Το βιβλίο της Γ΄ Γυμνασίου αναφέρεται σε αυτά που έχει υποχρέωση να πιστεύει ο μουσουλμάνος: στο Θεό, στους αγγέλους, στα ιερά βιβλία, στον Προφήτη, στη μοίρα, στον παράδεισο και στην ανάληψη του Προφήτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα βιβλία αυτά δεν περιέχουν καμία εικόνα παρά μόνο ένα χάρτη των ιερών κατά Ισλάμ τόπων και εκτενή αποσπάσματα από το Κοράνιο στην Αραβική.
Στα βιβλία Θρησκευτικών των Λυκείων των Ιεροσπουδαστηρίων διακρίνουμε δογματική και θεολογική διδασκαλία του Ισλάμ με λεπτομερείς επεξηγήσεις όλων των ισλαμικών θεολογικών κλάδων. Τα τρία διδακτικά βιβλία των λόγων του Προφήτη Μωάμεθ (Hadis dersleri 1-3) εμπεριέχουν λόγους του ίδιου του Μωάμεθ καθώς επίσης λόγους και ρητά που συνέλεξαν οι διάδοχοι, αλλά και οι λόγιοι του Ισλάμ (Buhari,Ebu Davud, κ.ά.) που έζησαν τον 9ο αιώνα στους τόπους διάδοσης του Μωαμεθανισμού. Στα δύο πρώτα βιβλία εκτός από τα σχετικά με την ιστορία και τη σημασία του θεολογικού κλάδου του Hadis μέσα στον ισλαμικό κόσμο, γίνεται μία ανάλυση της σχέσης των λόγων του Μωάμεθ και του Κορανίου και παρατίθεται μία ανθολογία λόγων του. Τα κυριότερα θέματα που θίγονται στους λόγους αυτούς είναι οι αρετές της γνώσης του Κορανίου, οι αρετές της καθαριότητας της ψυχής και του σώματος, η ειλικρίνεια, η αδελφοσύνη, η προστασία των ορφανών και των πτωχών, η συμφιλίωση των ανθρώπων, η θρησκευτικότητα της οικογένειας, η εργασία, το καλό προς τους γονείς και συγγενείς, η φιλία, η καλή συμπεριφορά προς τις γυναίκες, δικαιώματα των ανδρών επί των γυναικών, η υπευθυνότητα του ανθρώπου, η αξία της προσευχής, η νηστεία, κ.ά. Όλοι οι λόγοι παρατίθενται στο πρωτότυπο αραβικό κείμενο. Αναφέρεται η προέλευσή τους, η ιστορική τους αξία, η ερμηνεία τους και οι τρόποι εφαρμογής τους στην καθημερινή ζωή. Το τρίτο βιβλίο ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με τον θεολογικό κλάδο του Hadis, με την εξέλιξή του ανά τους αιώνες, με τους επιστημονικούς του όρους και με την θέση του μέσα στην ισλαμική πίστη.
Στα διδακτικά βιβλία της Ερμηνευτικής του Κορανίου, (Tefsir dersleri 1-2) μετά από μία εκτενή εισαγωγή στα ιστορικά στοιχεία, την παράδοση και την ερμηνευτική του Κορανίου αναλύονται λεπτομερώς όλα τα Κεφάλαια του ιερού βιβλίου του Ισλάμ και οι θεολογικές έννοιες των κυριοτέρων εδαφίων με παράλληλη παράθεση του αραβικού πρωτοτύπου και της τουρκικής μετάφρασης. Υπάρχει επίσης όλη η ηθική –κοινωνική διδασκαλία του Κορανίου.
Στα βιβλία του μαθήματος του Ισλαμικού Δίκαιου (Fıkıh dersleri 1-3) βρίσκουμε τα βασικά στοιχεία σχετικά με το δίκαιο που απορρέει από το Ισλάμ. Έτσι στα πρώτα δύο παρατίθεται ο κώδικας κοινωνικής ζωής και καθημερινής συμπεριφοράς των πιστών. Αναφέρονται συν τοις άλλοις θέματα αγοροπωλησιών, εμπορίου, επιτοκίων, εταιρικής εμπορικής σχέσης, κοινοτικής ζωής των πιστών, όρκοι, η μαρτυρία, θέματα χρησιμοποίησης κοσμημάτων από χρυσό και άλλα πολύτιμα μέταλλα, ο γάμος, τα δικαιώματα των συζύγων, η ηθελημένη αποχή από την σύζυγο εντός του γάμου ( İla) και τα σχετικά με το οικογενειακό δίκαιο (μοιχεία, διαζύγιο, δίκες διαζυγίου, διατροφή, ποινές, κ.ά). Θίγονται ακόμη και οι έννοιες helal (αυτό που δικαιούμαστε)-haram (αυτό που απαγορεύεται), που έχουν σχέση με τους τρόπους σφαγής των ζώων και με την καθαρότητα αυτών. Το τρίτο σχετικό βιβλίο ασχολείται με την ιστορία της επιστήμης του Ισλαμικού Δικαίου, με τις χρονικές περιόδους και τη μεθοδολογία του, με το δίκαιο των διαφόρων ισλαμικών δογμάτων, και με την παρουσίαση των διαφόρων σχολών και των εκπροσώπων των δογμάτων αυτών.
Στην τρίτη Λυκείου διδάσκεται το μάθημα της Ισλαμικής Ιεροσύνης και Ρητορικής (Imamet ve hitabet dersleri) που αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στους μουεζίνηδες (Müezzin) και στα καθήκοντα τους, στο ιστορικό της καθιέρωσης της μελωδικής απαγγελίας της προσευχής (ezan) από τους μιναρέδες ( καλούνται οι πιστοί στο τέμενος), αλλά και στους τρόπους απαγγελίας της προσευχής αυτής. Στο δεύτερο μέρος ακολουθούν τα καθήκοντα των ιμάμηδων-ιεροκηρύκων (imam) και οι τρόποι τέλεσης των προσευχών από αυτούς. Οι ιμάμηδες δίχως να αποτελούν ξεχωριστό ιερατικό κλάδο είναι έμμισθοι θρησκευτικοί λειτουργοί και προΐστανται στις θρησκευτικές ακολουθίες στα τεμένη κηρύττοντας και το θείο λόγο. Ακολουθούν η ερμηνεία των εδαφίων του Κορανίου που θα πρέπει να διαβάζονται κατά τις πέντε καθημερινές προσευχές και κατά τις προσευχές της Παρασκευής. Ξεχωριστό κεφάλαιο αφιερώνεται στο τελετουργικό τυπικό των ακολουθιών που τελούνται κατά τη διάρκεια των μεγάλων εορτών ( bayram namazı) και στο τελετουργικό των κηδειών (cenaze namazι).
Στο τρίτο μέρος του βιβλίου υπάρχουν οι κανόνες ρητορικής-ομιλητικής για τους ιμάμηδες, καθώς και οι αρχές που πρέπει να διέπουν τον λόγο τους στις δημόσιες ομιλίες, όπως είναι το κήρυγμα στο τζαμί (hutbe, vaaz), η ομιλία στα ΜΜΕ, η ομιλία σε συνέδρια, σε στρογγυλή τράπεζα κ.ά. Ακόμη γίνονται αναφορές στην κόσμια συμπεριφορά και εμφάνιση που θα πρέπει να έχει ο θρησκευτικός λειτουργός. Συνεχίζει με την αναλυτική περιγραφή του τυπικού τέλεσης των προσευχών (Bayram namazı) των μεγάλων εορτών, που είναι η εορτή των θυσιών (Kurban bayramı) και η εορτή του τέλους της νηστείας (Ramazan ή Şeker bayramı). Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν το τυπικό του Γάμου (Nikah) με όλες τις διαδικαστικές λεπτομέρειες (έκδοση πιστοποιητικών από Μουφτεία, έγραφα που απαιτούνται από τη διοίκηση) και οι τρόποι τέλεσης των προσευχών των συνολικά 5 ιερών νυχτών (kandil geceleri-kadir gecesi). Στα kandil ανάβονται κανδήλες στα τεμένη, γίνεται γενική φωταψία και εορτάζονται μεταξύ άλλων η γέννηση του Μωάμεθ, η αποκάλυψη του Κορανίου στον Μωάμεθ και αναπέμπονται ευχαριστίες για τις ιερές αποκαλύψεις στον Προφήτη. Το περιεχόμενο του βιβλίου ολοκληρώνεται με τις προσευχές της τράπεζας, τις δεήσεις για βροχή, τις ευχές ονοματοδοσίας και περιτομής και τις προσευχές για τους αναχωρούντες για προσκύνημα στη Μέκκα.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι ο χαρακτήρας της μειονοτικής θρησκευτικής εκπαίδευσης στα μεν μειονοτικά Δημοτικά και Γυμνάσια είναι περισσότερο κατηχητικού προσανατολισμού, ενώ διατηρώντας τον ίδιο χαρακτήρα στο Λύκειο μετατρέπεται και σε μάθημα ισλαμικού πολιτισμού και επιστημονικής ανάλυσης της ισλαμικής θεολογίας. Οι ερωτήσεις των διδακτικών ενοτήτων των βιβλίων αποσκοπούν περισσότερο στην εμπέδωση και αναπαραγωγή της ύλης και λιγότερο στην ενεργητική μάθηση και κριτική σκέψη. Φυσικά υπάρχουν σε πολλά σημεία των βιβλίων προσεγγίσεις και των άλλων θρησκειών και παραδόσεων και της ανεκτικότητας του Ισλάμ απέναντι σ’ αυτές, κάτι που είναι εξαιρετικά θετικό. Περισσότερο κατηχητικό-θρησκευτικό χαρακτήρα έχουν τα βιβλία των Ιεροσπουδαστηρίων, που εκ παραδόσεως προορίζονταν για την εκπαίδευση των θρησκευτικών λειτουργών. Εδώ δίνεται μία ολοκληρωμένη και θεολογικά τεκμηριωμένη συνοπτική ισλαμική διδασκαλία. Γενικά τα βιβλία προβάλλουν την ισλαμική θρησκεία και παράδοση, τονίζουν όμως συχνά το σεβασμό στα ιερά βιβλία και ιερά πρόσωπα των Χριστιανών και των Εβραίων και την αποδοχή τους από το Ισλάμ. Τοπικοί αναγνωρισμένου επιστημονικού κύρους μουσουλμάνοι θεολόγοι- συγγραφείς θα ήταν ίσως οι καταλληλότεροι να συγγράψουν τα διδακτικά βιβλία της μειονότητας για όλα τα σχολεία. Έτσι θα μπορούσε να προβληθεί καλύτερα και ο ισλαμικός πολιτισμός της περιοχής, αλλά και η δια μέσου των αιώνων συνύπαρξη και αρμονική συμβίωση των δύο θρησκειών, η τοπική θρησκευτική ιστορία, οι ιστορικές μορφές Χριστιανών και Μουσουλμάνων, η ιστορία των τεμενών και των ευαγών ιστορικών ιδρυμάτων.
Θα ήταν ακόμη εξαιρετικά σημαντική η συστηματικότερη προβολή μέσα από τα διδακτικά βιβλία Θρησκευτικών των Χριστιανών και των Μουσουλμάνων των θεμάτων της πολυπολιτισμικής κοινωνίας, της αμοιβαίας αποδοχής, της κοινωνίας της συμβίωσης και της συνύπαρξης των ανθρώπων και της αναγκαιότητας του συνεχούς διαλόγου των θρησκειών. Τα θέματα αυτά άλλωστε αποτελούν και θα αποτελούν στην περιοχή μας βιωμένη εμπειρία αιώνων. Ο διαρκής διάλογος των ανθρώπων με διαφορετικά θρησκευτικά πιστεύω προάγει τον πολιτισμό, συμβάλλει στην άρση των φανατισμών και αναδεικνύει το πνεύμα της συνεργασίας και της αγάπης που απορρέουν από το Χριστιανισμό και το Ισλάμ.
Με την Συνθήκη της Λοζάννης η υποχρέωση παροχής εκπαίδευσης από την Τουρκία και την Ελλάδα στις αντίστοιχες μειονότητες κατέστη θέμα πολιτικό με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η αρνητική πολιτική συγκυρία κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα επηρέαζε αρνητικά την μειονοτική εκπαιδευτική πραγματικότητα ένθεν και ένθεν των συνόρων και οι μειονότητες που ζουν στα μέρη αυτά επί αιώνες «πλήρωναν» δίχως να φέρουν καμία απολύτως ευθύνη, το τίμημα των μη ομαλών σχέσεων των δύο χωρών. Η ευρωπαϊκή προοπτική της γείτονος και η ολοένα αυξανόμενη οικονομική και πολιτιστική συνεργασία των δύο χωρών θα συνεισφέρουν θετικά στην περαιτέρω ειρηνική συνύπαρξη και δημιουργία Χριστιανών και Μουσουλμάνων, όπως αυτό συμβαίνει εδώ και εκατοντάδες χρόνια .
Για τους ορθόδοξους θεολόγους είναι διαρκής η πρόσκληση και η πρόκληση να ερευνήσουν το Ισλάμ. Έχουμε άφθονα προς τούτο κίνητρα: δεκάδες αναφορές στο Κοράνιο στα ιερά πρόσωπα της πίστης μας και η αποδοχή τους από το Ισλάμ, η «παρουσία» τους στα μικρά ονόματα των μουσουλμάνων (Ιησούς –İsa, Μαρία –Meryem Μωυσής-Musa, Ιωνάς – Yunus, Αβραάμ - İbrahim , Ιωσήφ -Yusuf), πολλά ανεξερεύνητα εισέτι κοινά θρησκευτικά και λαογραφικά ζητήματα και έθιμα όπως η μετάνοια-namaz, το θρησκευτικό κομποσχοίνι-teşbih, η λαγάνα της Καθαράς Δευτέρας-Ramazan pidesi, η εκκλησιαστική μουσική και οι δρόμοι-ήχοι με τους οποίους απαγγέλλεται το Κοράνιο (tasavvuf musikisi) , η παράδοση των κουρμπανιών, κ.ά.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό η τοπική Εκκλησία με τη στάση της και το παράδειγμά της να δίνει το ειρηνοποιό χέρι της προς όλους τους ανθρώπους. Αποτελεί φωτεινό παράδειγμα προς αυτή την κατεύθυνση το βιβλίο-λεύκωμα της από κοινού προσπάθειας της Ι. Μητρόπολης Ξάνθης και της Μουφτείας Ξάνθης, στο οποίο καταγράφονται με επιστημονικά σχόλια και πλούσιο φωτογραφικό υλικό όλα τα χριστιανικά και μουσουλμανικά μνημεία του Νομού Ξάνθης .
Η θρησκευτική πίστη και το θρησκευτικό μάθημα ένθεν και ένθεν των συνόρων όλων των βαλκανικών χωρών θα πρέπει να προωθούν τη διορθόδοξη-διαχριστιανική και διαθρησκευτική προσέγγιση και συνεργασία, προβάλλοντας τη συνύπαρξη, συμβίωση και συνεργασία των ανθρώπων όλων των θρησκευτικών παραδόσεων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΕΠΙΛΟΓΗ)
• Altaş N., Çokkültürlülük ve Din Eğitimi, Nobel Yayıncılık, Ankara 2003.
• Ayas Rami - Günay Tümer, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1, Istanbul 1991.
• Ayas Rami- Tümer Güney, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Lise 1 χ.χ.. (έκδοση για μειονοτικά Σχολεία).
• Aydın Mehmet, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 3,χ.χ.. (έκδοση για μειονοτικά. Σχολεία).
• Din kültürü ve ahlâk bilgisi ders kitaplari, 2005, 4-13.
• Din kültürü ve ahlâk bilgisi ders kitaplari, 2005.
• Ilköğretim ve ortaöğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi,2002
• Komisyon, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ortaokul 2 χ.χ.. (έκδοση για μειονοτικά Σχολεία).
• Lise din kitapları müfredatları, 2004.
• Manaz, A. Atatürk Reformları ve İslam, Akademi Kitabevi, İzmir - 1995.
• Radvan Tarek, Η εικόνα του Ισλάμ στα ελληνικά σχολικά βιβλία, Κάϊρο, Πανεπιστήμιο Αλ-Αζχάρ, 2004.
• Şener-O Karmış, A. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 6 (χ.χ.).
• Turkiye Cumhuriyeti, Milli Eğitim Bakanliği, talim ve terbive kurulu başkanliği, ilköğretim ve ortaöğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi, Αnkara, 28/02/1992.
• Turkiye Cumhuriyeti, Milli Eğitim Bakanliği, talim ve terbive kurulu başkanliği, ilköğretim ve ortaöğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi, Αnkara, 2005.
• Turkiye Cumhuriyeti, Milli Eğitim Bakanliği, talim ve terbive kurulu Ιlköğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi, Αnkara, 2005.
• Ünal,M.,Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Lise 1 Uygun Yayınevi, 2004.
• Üzeyir, A.,-Hacıoğlu,A., İrfan, H., Imamet ve hitabet dersleri χ.χ. και τόπο έκδοσης.
Από το προσωπικό Ιστολόγιο Δρος Αντωνίου Χατζόπουλου πρ. Σχολικού Συμβούλου
(Περιοδικό Σύναξη, Αθήνα , Ιούλιος- Σεπτέμβριος, 2008, σελ. 63-74)
Οι Μουσουλμάνοι της Θράκης είναι η μόνη επίσημα αναγνωρισμένη μειονότητα στην Ελλάδα και αποτελείται από Τουρκογενείς, Πομάκους και Ρωμά. Με τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 οι παραπάνω πληθυσμοί εξαιρέθηκαν από την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, παρέμειναν στην περιοχή της Θράκης, στην οποία ζούσαν εδώ και πολλούς αιώνες, και αποτελούν σήμερα τη μουσουλμανική μειονότητα. Οι περισσότεροι ζουν κυρίως στους Νομούς Ξάνθης και Ροδόπης, αποτελώντας το 40 με 50% του πληθυσμού, ενώ στο Νομό Έβρου αποτελούν το 4%. Η ελληνική δημόσια διοίκηση στις αρχές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα ονόμαζε την μειονότητα Τουρκική και τα εκπαιδευτήριά της τουρκικά , παρόλο που η παραπάνω Συνθήκη κάνει λόγο μόνο για μουσουλμανική μειονότητα.
Κυρίαρχη γλώσσα των μειονοτικών πληθυσμών είναι η τουρκική, ενώ η πομακική και το ιδίωμα των Ρωμά στηρίζονται περισσότερο στην προφορική οικογενειακή παράδοση. Έτσι η τουρκική και μαζί με την ελληνική αποτελούν τις μοναδικές επίσημες γλώσσες της μειονοτικής εκπαίδευσης . Το γεγονός αυτό οφείλεται στην καθιέρωση της τουρκικής ως αποκλειστικής μειονοτικής εκπαιδευτικής γλώσσας με το ελληνοτουρκικό μορφωτικό Πρωτόκολλο του 1968. Στα Γυμνάσια και τα Λύκεια στην τουρκική διδάσκονται τα Θρησκευτικά, η Φυσική, τα Μαθηματικά, η Μουσική, η Τουρκική Φιλολογία, ενώ στα ελληνικά διδάσκονται τα Αρχαία και Νέα Ελληνικά, η Ιστορία, η Αγωγή του Πολίτη, η Γεωγραφία και οι ξένες γλώσσες. Διάφορες προσπάθειες που έγιναν κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα για την καλλιέργεια και διδασκαλία της πομακικής δεν φαίνεται να ευδοκίμησαν. Σύμφωνα με τα άρθρα 40 και 41 της Συνθήκης της Λοζάνης, αλλά και με βάση τις διάφορες μορφωτικές συμφωνίες και πρωτόκολλα που υπογράφηκαν στη συνέχεια, η Τουρκία και η Ελλάδα υποχρεώνονται να εξασφαλίζουν στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση τη διδασκαλία της θρησκείας και της μητρικής γλώσσας της αντίστοιχης μειονότητας. Έτσι άρχισαν να λειτουργούν και τα μειονοτικά σχολεία.
Οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι της Θράκης ανήκουν στο σουνιτικό δόγμα του Ισλάμ, ενώ λιγότεροι ανήκουν στους Μπεκτασήδες-Αλεβήδες, μία τουρκική εκδοχή του σιιτισμού. Το Ισλάμ στην Ελλάδα όπως και η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου με όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτό. Έτσι οι μισθοί των Μουφτήδων πληρώνονται από το κράτος, όπως και οι μισθοί αρκετών ιμάμηδων των μουσουλμανικών τεμενών, τα οποία στη Θράκη είναι πάνω από 300. Το Ισλάμ στην ελληνική Θράκη παραμένει παραδοσιακό, ανεκτικό και μετριοπαθές.
Οι τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι της Θράκης όπως ήταν φυσικό, έμειναν ανεπηρέαστοι από τις θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις του Ατατούρκ στη γειτονική χώρα διατηρώντας αναλλοίωτες τις θρησκευτικές και ιστορικές παραδόσεις τους.
Η Ελλάδα αναγνωρίζει το ισλαμικό θρησκευτικό δίκαιο, επικυρώνοντας ιεροπραξίες του Ισλάμ, που τελούνται με άδεια των Μουφτήδων, οι θρησκευτικοί λειτουργοί φέρουν την παραδοσιακή περιβολή και το σκέπαστρο κεφαλής, η τουρκική γλώσσα στα έγγραφα και την εσωτερική αλληλογραφία των Μουφτήδων συντάσσεται στην τουρκική με το αραβικό αλφάβητο, ο ισλαμικός θρησκευτικός γάμος και όλες οι ιερές τελετές του Ισλάμ είναι αναγνωρισμένες από την ελληνική Πολιτεία.
Οι ενδυματολογικές προτιμήσεις της συντριπτικής πλειοψηφίας των μουσουλμάνων όλων των ηλικιών δεν διαφοροποιούνται ουσιαστικά από την πλειοψηφία των κατοίκων της Θράκης, σποραδική δε είναι η χρήση της παραδοσιακής μαντίλας των γυναικών, ιδιαίτερα στις πόλεις.
Γενικά οι μουσουλμάνοι της Θράκης είναι προσηλωμένοι στις γνήσιες παραδόσεις του Ισλάμ, διατηρώντας τις οικογενειακές και κοινωνικές δομές και παράλληλα όλες εκείνες τις πανανθρώπινες αρετές που πηγάζουν από την θρησκεία, όπως είναι η αγάπη προς το Θεό, τον άνθρωπο και τη φύση, η τήρηση των ηθών και των εθίμων, η φιλοξενία, ο σεβασμός προς τον συνάνθρωπο και ο σεβασμός των άλλων θρησκειών.
Η εκπαίδευση των Μουσουλμάνων κατά τα πρώτα χρόνια μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης ήταν σχεδόν αποκλειστικά θρησκευτική και διδάσκοντες ήταν οι θρησκευτικοί λειτουργοί που δίδασκαν το ιερό Βιβλίο του Ισλάμ, το Κοράνιο. Τα σχολεία ήταν δίπλα στα τεμένη και αυτό διευκόλυνε τη διδασκαλία της ισλαμικής θρησκείας και της αραβικής γλώσσας που ήταν απαραίτητη για την εκμάθηση και απαγγελία του Κορανίου. Όπως ήταν φυσικό η κοινωνική και η εκπαιδευτική ζωή, η διοίκηση και οι θεσμοί είχαν έντονη τη σφραγίδα της ισλαμικής θρησκείας. Μέχρι το 1936 η ελληνική δεν φαίνεται να ήταν υποχρεωτική στα μειονοτικά σχολεία .
Από το 1930 και εξής στους Νομούς Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου λειτουργούν επίσημα μειονοτικά σχολεία της μουσουλμανικής μειονότητας. Στα μειονοτικά αυτά σχολεία -Δημοτικά- Γυμνάσια–Λύκεια-Ιεροδιδασκαλεία- οι επίσημες γλώσσες διδασκαλίας, όπως προαναφέρθηκε, είναι η ελληνική και η τουρκική και τα χαρακτηρισμένα στη Ελλάδα ως μειονοτικά σχολεία χρηματοδοτούνται από την ελληνική πολιτεία. Αρκετά από αυτά στεγάζονται σε ακίνητα που παραχωρήθηκαν από το ελληνικό δημόσιο. Στα σχολεία αυτά μαζί με τους χριστιανούς εκπαιδευτικούς υπηρετούν και μουσουλμάνοι εκπαιδευτικοί της μειονότητας, οι οποίοι διδάσκουν στην τουρκική γλώσσα τα μαθήματα που νομοθετικά έχει οριστεί να διδάσκονται στην τουρκική. Πολλοί από αυτούς είναι απόφοιτοι της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, άλλοι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Γυμνασίων και Ιεροσπουδαστηρίων της Θράκης), αρκετοί απόφοιτοι τουρκικών Πανεπιστημίων. Στα σχολεία υπηρετούν επίσης και μετακλητοί εκπαιδευτικοί εκ Τουρκίας βάσει διμερούς μορφωτικού πρωτοκόλλου. Ο εκάστοτε διευθυντής των μειονοτικών σχολείων είναι μουσουλμάνος, ενώ ο υποδιευθυντής είναι χριστιανός.
Στους παραπάνω Νομούς λειτουργούν σήμερα συνολικά διακόσια έντεκα (211) μειονοτικά Δημοτικά Σχολεία, δύο μειονοτικά-ιδιωτικά Γυμνάσια-Λύκεια (στην Ξάνθη από το 1965, ιδιοκτησίας Σαιμέ Κιρίλντοκμε και στην Κομοτηνή το Τζελάλ Μπαγιάρ από το 1952) και δύο Ιεροσπουδαστήρια (Medrese), στον Εχίνο Ξάνθης και στην Κομοτηνή. Συνολικά στα σχολεία της μειονότητας φοιτούν περί 6.500 μαθητές και μαθήτριες, μέλη της μειονότητας. Η ποσόστωση του 0.5% που εφαρμόζεται για την εισαγωγή των μουσουλμανοπαίδων στα ΑΕΙ της Ελλάδας ανέκοψε τη φοίτηση σε σχολεία και Πανεπιστήμια της Τουρκίας και στρέφει τα μέλη της μειονότητας περισσότερο στα ελληνικά ΑΕΙ. Υπάρχουν επίσης αρκετοί μαθητές και μαθήτριες της μειονότητας που φοιτούν στα ελληνικά δημόσια σχολεία. Μειονοτικά Νηπιαγωγεία δεν υφίστανται. Υπάρχουν όμως Νηπιαγωγεία με ελληνόφωνους/ες νηπιαγωγούς, σε χωριά με αμιγές μειονοτικό πληθυσμό. Σε πολλές περιοχές λειτουργούν πολλά άτυπα νηπιαγωγεία, στα χωριά της μειονότητας, όπου φοιτούν σημαντικός αριθμός νηπίων και χρησιμοποιείται η τουρκική γλώσσα. Κατά τη διάρκεια όλων των μουσουλμανικών θρησκευτικών εορτών και της Παρασκευής αργούν όλα τα μειονοτικά Σχολεία. Αργούν επίσης και όλες τις μέρες των αργιών των δημοσίων Σχολείων.
Σε όλα τα μειονοτικά σχολεία οι ανήκοντες στη μουσουλμανική θρησκεία μαθητές και μαθήτριες έχουν το δικαίωμα θρησκευτικής εκπαίδευσης. Έτσι οι μουσουλμάνοι της Θράκης διδάσκονται τη μουσουλμανική θρησκεία σε όλη την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια μειονοτική εκπαίδευση. Κατ΄ εξαίρεση σε λίγα ελληνόγλωσσα δημόσια και μη μειονοτικά Γυμνάσια στο Νομό Ξάνθης φοιτούν αποκλειστικά μειονοτικοί μαθητές και διδάσκονται θρησκευτικά στην τουρκική γλώσσα και το Κοράνιο στην αραβική . Στα άλλα δημόσια σχολεία της επικράτειας οι μουσουλμάνοι και άλλοι αλλόδοξοι μαθητές και μαθήτριες, αν και υπάρχει η σχετική νομοθετική πρόβλεψη, δεν διδάσκονται δικό τους μάθημα Θρησκευτικών .
Το μάθημα των Θρησκευτικών στα μειονοτικά σχολεία διδάσκεται στην τουρκική γλώσσα από τουρκόφωνους εκπαιδευτικούς, αρκετοί εκ των οποίων και ιδίως αυτοί που διδάσκουν στα Γυμνάσια, Λύκεια και Ιεροδιδασκαλεία έχουν σπουδάσει ισλαμική Θεολογία. Εκτός από τη οργανωμένη παροχή θρησκευτικής εκπαίδευσης στα σχολεία υπάρχει και η διδασκαλία του Κορανίου στα τεμένη (Kuran kursu), που είναι η ανάγνωση, μελέτη και αποστήθιση του Κορανίου στην αραβική γλώσσα.
Τα διδακτικά βιβλία Θρησκευτικών που διδάσκονται στα μειονοτικά Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια (εκτός των Ιεροσπουδαστηρίων) είναι τα ίδια βιβλία που διδάσκονταν οι τούρκοι μαθητές στα δημόσια σχολεία της Τουρκίας πριν από λίγα χρόνια, με αρκετές βέβαια τροποποιήσεις. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα βιβλία όλων των μαθημάτων που διδάσκονταi στην τουρκική (π.χ. Τουρκική Φιλολογία).
Για την εισαγωγή των σχολικών βιβλίων Θρησκευτικών της Τουρκίας στα μειονοτικά σχολεία της Ελλάδας οι διαδικασίες είναι σχετικά χρονοβόρες. Ειδική υπηρεσία του τουρκικού Υπουργείου Παιδείας ετοιμάζει τα σχολικά βιβλία που προορίζονται για τα μειονοτικά σχολεία της χώρας μας, τα οποία σε γενικές γραμμές είναι τα βιβλία που κυκλοφορούν και στα δημόσια σχολεία της Τουρκίας με τις σχετικές αλλαγές (απάλειψη κεμαλιστικών και εθνικών συμβόλων, εθνικών αγώνων, λιγότερα κεφάλαια κ.ά.). Το ΥΠΕΠΘ έχει το δικαίωμα να προτείνει αλλαγές και διορθώσεις του περιεχομένου, το βιβλίο στην περίπτωση αυτή επιστρέφεται μέχρι να γίνουν οι σχετικές διορθώσεις. Μέχρι όμως να ξανασταλεί και να δοθεί στα μειονοτικά σχολεία περνά αρκετός χρόνος. Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο, τα εν χρήσει βιβλία Θρησκευτικών για τη μουσουλμανική μειονότητα να έχουν ήδη αντικατασταθεί στην Τουρκία από άλλα νεότερα και πολλές φορές καλύτερα. Η ελληνική Πολιτεία πριν από λίγα χρόνια ανέλαβε την πρωτοβουλία και μερίμνησε για την συγγραφή και έκδοση βιβλίων στην τουρκική γλώσσα των πέντε πρώτων τάξεων του δημοτικού, τα οποία πληρούσαν από παιδαγωγικής και εκπαιδευτικής πλευράς τις ακαδημαϊκές προδιαγραφές. Τα βιβλία αυτά δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ στα μειονοτικά σχολεία.
Στα μειονοτικά σχολεία της Θράκης σήμερα είναι εν χρήσει τα τουρκικά βιβλία Θρησκευτικών που εγκρίθηκαν το 1991-1992 και το 2000.Τα πρώτα είχαν συγγραφεί σύμφωνα με τα Αναλυτικά Προγράμματα (ΑΠ) του θρησκευτικού μαθήματος της Τουρκίας του 1982 και αυτά του 2000 που μοιράσθηκαν στα σχολεία φέτος, είχαν συγγραφεί με βάση ορισμένες αλλαγές στο ΑΠ που είχαν γίνει το 1986 (π.χ. προσθήκη πολυπολιτισμικού χαρακτήρα στην διδακτέα ύλη). Εν τω μεταξύ στην Τουρκία από το 2005 κυκλοφορούν νέα βιβλία Θρησκευτικών με βάση νέο ΑΠ του 2005, που τέθηκε σε εφαρμογή τον ίδιο χρόνο. Χρησιμοποιούνται επίσης και παλαιότερα τεύχη βιβλίων Θρησκευτικών. Τα διδακτικά βιβλία των Ιεροσπουδαστηρίων έχουν συγγραφεί από ντόπιους μουσουλμάνους συγγραφείς και κυκλοφορούν σε δεμένες φωτοτυπίες.
Στα μειονοτικά Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια (εκτός των Ιεροσπουδαστηρίων) τα βιβλία των Θρησκευτικών που χρησιμοποιούνται σε όλες τις τάξεις φέρουν τον τίτλο Din kültürü ve ahlak bilgisi=Θρησκευτικός πολιτισμός και ηθική (διδασκαλία) και ακολουθεί η ένδειξη της τάξης στην οποία απευθύνονται. Κυκλοφορούν όμως και οι μεμονωμένες δεμένες φωτοτυπίες παλαιοτέρων βιβλίων με διαφορετικούς τίτλους όπως Din Dersleri=Μαθήματα Θρησκευτικών, Hak dinler=Θρησκείες δικαίου-μονοθεϊστικές, Batıl dinler=θρησκείες δεισιδαιμονικές.
Η διδασκαλία Θρησκευτικών αρχίζει στην 4η τάξη του Δημοτικού και συνεχίζει μέχρι την γ΄ Λυκείου. Σε σύγκριση με τα αντίστοιχα βιβλία στην Τουρκία αυτά των μειονοτικών Σχολείων είναι ολιγοσέλιδα (80 έως 100 σελ.), το δε περιεχόμενο τους δεν ακολουθεί σχολαστικά τις προδιαγραφές των ΑΠ της Τουρκίας, καθότι παραλείπονται πολλές θεματικές ενότητες. Στη θεματολογία τους κυριαρχεί το Ισλάμ, δεν λείπουν όμως οι αναφορές στις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες και στα ιερά τους βιβλία που τα αποδέχονται και οι μουσουλμάνοι, αλλά και αναφορές στις προ Ισλαμισμού θρησκείες των Τούρκων.
Στα βιβλία του Δημοτικού και Γυμνασίου οι κυριότεροι θεματικοί άξονες που αναλύονται είναι η πίστη στο Θεό και στο Μωάμεθ, η έννοια της θρησκείας και η αξία της προσευχής, το Κοράνιο και η αξία του, το προσκύνημα στη Μέκκα, η πίστη στους αγγέλους, η πίστη στη δευτέρα παρουσία και στη μοίρα (kader), η πίστη στα ιερά βιβλία του Χριστιανισμού και του Ιουδαϊσμού, στους Προφήτες προ του Μωάμεθ και η καθαρότητα της ψυχής και του σώματος. Ακόμη περιλαμβάνονται η λεπτομερής περιγραφή όλων των όρων-στύλων του Ισλάμ, που είναι η πίστη στο Θεό, η προσευχή, η γνώση και οι κανόνες της θρησκείας, η νηστεία (oruç), το προσκύνημα στη Μέκκα (Ηac) και η ελεημοσύνη-αγαθοεργίες (zekat). Εξέχουσα θέση έχουν τα θρησκευτικά ήθη και έθιμα, οι παραδόσεις, η προσευχή (namaz) και οι τρόποι τέλεσης αυτής, η αλληλεγγύη, η φιλία και η αδελφοσύνη των ανθρώπων, ο σεβασμός και η συμπεριφορά προς τους συνανθρώπους, τη φύση και τα ζώα, ο σεβασμός στα δικαιώματα των άλλων, η αξία της ισλαμικής ηθικής και η αποφυγή της σπατάλης. Θίγονται ακόμη και συμπεριφορές που έρχονται σε αντίθεση με το Ισλάμ, όπως η κλοπές, ο φθόνος και η αδικία, η ζήλια, η ειρωνεία, η ανάμειξη στην ιδιωτική ζωή των άλλων, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τα τυχερά παιχνίδια και η ασέβεια προς τους γονείς και μεγαλύτερους. Σε αρκετά σημεία των βιβλίων υπάρχουν προτροπές για την αποστήθιση ορισμένων εδαφίων του Κορανίου. Υπάρχουν τέλος και οι επεξηγήσεις των δέκα εντολών. Στην εικονογράφηση κυριαρχεί ο φυσικός και φυτικός διάκοσμος, εικόνες ζωγραφισμένες από παιδιά, φωτογραφίες τεμενών, αλλά και χριστιανικών ναών και συναγωγών. Στο νέο βιβλίο μάλιστα της πρώτης Γυμνασίου, που δόθηκε πριν από λίγους μήνες στα μειονοτικά σχολεία, υπάρχει μία παιδική ζωγραφική που απεικονίζει δίπλα δίπλα ένα τέμενος και μία εκκλησία με τη λεζάντα: «Οι διαφορετικότητα της θρησκείας και της σκέψης δεν πρέπει να αποτρέπουν τη φιλία και την ειρήνη» .Ακόμη υπάρχουν εικόνες από τα εξώφυλλα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, καθώς και η πρώτη σελίδα από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου. Η ίδια εικόνα υπάρχει και στα νέα βιβλία Θρησκευτικών που κυκλοφορούν στην Τουρκία.
Το περιεχόμενο των βιβλίων του Λυκείου παρατηρούμε ότι αποτελείται από λιγότερα θέματα και αυτά που παρατίθενται προσφέρονται εκτός από την γνωστική τους αξία και για συζήτηση και προβληματισμό. Σ’ αυτά τα βιβλία υπάρχουν επίσης οι αναφορές σ’ όλες τις θρησκείες και θρησκευτικές δοξασίες, στα κοινά σημεία των θρησκειών, στην ηθική καθαρότητα, στη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου και στις περί του κόσμου αναφορές του Κορανίου.
Στο βιβλίο της τρίτης Λυκείου, υπάρχουν εκτενείς αναφορές στον ισλαμικό πολιτισμό και στην παγκόσμιότητά του, στη θέση του στον κόσμο, την θέση του Ισλάμ απέναντι στις επιστήμες, στην ισότητα των ανθρώπων και στην ανοχή του Ισλάμ. Τα άλλα ισλαμικά δόγματα και η ισλαμική φιλοσοφία, επιστήμη και διανόηση, οι σύντομες βιογραφίες ισλαμικών φιλοσόφων και το θέμα της απαγόρευσης της ιεροσύνης στο Ισλάμ κατέχουν επίσης εξέχουσα θέση στη διδακτέα ύλη. Το βιβλίο, τέλος, δίνει βαρύτητα στην προστασία της ελευθερίας του ανθρώπου από το Ισλάμ. Είναι ενδιαφέροντα αυτά που αναφέρονται σχετικά με την συνύπαρξη των Χριστιανών και των Μουσουλμάνων στην ιστορία: «Επιτρέπεται ένας μουσουλμάνος να νυμφευτεί μία εβραία ή μία χριστιανή. Αυτό σημαίνει ότι ένας μουσουλμάνος άνδρας θα σέβεται την γυναίκα και μητέρα των παιδιών του και δε θα αναμειγνύεται στα θρησκευτικά της πιστεύω». Συνεχίζοντας αναφέρει: «Υπήρξαν χρονικές περίοδοι όπου οι Ασσύριοι και οι Αρμένιοι Χριστιανοί είχαν κατηγορηθεί από τις οικουμενικές συνόδους ως άθρησκοι και έτσι αυτοί οι πληθυσμοί βρήκαν σωτήρια την καταφυγή στην ισλαμική διοίκηση και έτσι έσωσαν την ελευθερία της συνειδήσεως των», «Όσα δικαιώματα έδωσε ο Πορθητής στην ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία (εννοεί το Πατριαρχείο) όταν πήρε την Πόλη, τα ίδια και ακόμη περισσότερα δικαιώματα και ελευθερίες έχει η Εκκλησία αυτή και σήμερα» . Τέλος παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του ιστορικού Arnold Toyenbee : «Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι εάν στην Ασία είχαν κυριαρχήσει οι δυτικοί Χριστιανοί και όχι οι Τούρκοι και οι άλλοι Μουσουλμάνοι, τότε δε θα είχε απομείνει ούτε ίχνος από την Ελληνική Εκκλησία». Προφανώς ο συγγραφέας παραθέτοντας τα παραπάνω με τον απολογητικό του τρόπο θέλει να αντιμετωπίσει τη συχνή κατηγορία που υπάρχει εναντίον του μουσουλμανικού κόσμου, για την έλλειψη ανοχής των άλλων θρησκειών.
Εκτός από τα παραπάνω μειονοτικά σχολεία λειτουργούν, όπως προαναφέρθηκε, και δύο Μεντρεσέδες – Ιεροσπουδαστήρια στον Εχίνο της Ξάνθης από το 1956 και στην Κομοτηνή από την οθωμανική περίοδο. Τα ιεροσπουδαστήρια σύμφωνα με το νόμο είναι ισότιμα με τα δημόσια ελληνικά Εκκλησιαστικά Γυμνάσια-Λύκεια. (άρθρο 4 Ν.2621/1998), αλλά και ισότιμα σύμφωνα με τη τουρκική νομοθεσία με τα αντίστοιχα της Τουρκίας, τα γνωστά İmam-Hatip Liseleri. Στο Ιεροσπουδαστήριο της Κομοτηνής από το 2001 φοιτούν και 80 μαθήτριες. Η ιδιαιτερότητα των σχολείων αυτών έγκειται στο ότι δεν χρησιμοποιούνται βιβλία Θρησκευτικών από την Τουρκία, αλλά βιβλία που έχουν συγγραφεί από μειονοτικούς συγγραφείς. Όπως είναι φυσικό βαρύνουσα θέση στο αναλυτικό πρόγραμμα των Ιεροσπουδαστηρίων έχει η θρησκευτική εκπαίδευση. Στο Γυμνάσιο οι ώρες των τουρκόφωνων μαθημάτων με βαρύνοντα αυτά των Θρησκευτικών είναι εννέα την εβδομάδα: Θρησκευτικά 2, Κοράνιο 2,Αραβική γλώσσα 2,Τουρκική γλώσσα 3. Στην Α΄ Λυκείου επίσης 9 ώρες ως υποχρεωτικά μαθήματα ειδικότητας: Θρησκευτικά 3, Κοράνιο 2, Αραβικά 1, Τουρκικά 2 και Ισλαμική ιστορία 1. Στη Β΄ Λυκείου Θρησκευτικά 3,Κοράνιο 2, Αραβικά 1 και Τουρκικά 2, στη δε Γ΄ Θρησκευτικά 3, Κοράνιο 2, Αραβικά 1 και Ισλαμική Ιστορία 2. Τα ιεροσπουδαστήρια είναι τα μοναδικά δημόσια εκπαιδευτήρια δευτεροβάθμιας όπου διδάσκεται η αραβική γλώσσα με σκοπό την διδασκαλία του Κορανίου από το πρωτότυπο.
Τα βιβλία Θρησκευτικών, από τα οποία διδάσκονται οι μαθητές στους Μεντρεσέδες της Ξάνθης και της Κομοτηνής, είναι: το Din dersleri 1-3 ( Μαθήματα θρησκευτικής πίστης) για το Γυμνάσιο, ενώ για το Λύκειο τα Hadis dersleri 1-3 (Λόγοι του Προφήτη Μωάμεθ), Tefsir dersleri 1-2 (Ερμηνευτική Κορανίου), Fıkıh dersleri 1-3 (Ισλαμικό δίκαιο) και Imamet ve hitabet dersleri (Ισλαμική ιεροσύνη και ρητορική).
Το περιεχόμενό τους διαφοροποιείται ουσιαστικά από αυτά των βιβλίων των μειονοτικών Γυμνασίων-Λυκείων: η γλώσσα συγγραφής είναι πιο δύσκολη και με πάρα πολλούς παλαιοτουρκικούς ισλαμικούς όρους (έχουν αντικατασταθεί με νέους όρους στην Τουρκία). Υπάρχουν πολλά αποσπάσματα από το Κοράνιο στην αραβική γλώσσα, έχουν έντονο κατηχητικό-θρησκευτικό χαρακτήρα και εμβαθύνουν στην ισλαμική θρησκεία. Το βιβλίο της Α΄ Γυμνασίου (Din dersleri 1) αναφέρεται αρχικά σ’ όλες τις μονοθεϊστικές θρησκείες και στην αναγκαιότητα της θρησκευτικής πίστης, συνεχίζει με τα καθήκοντα των πιστών και την καθαριότητα και τελειώνει με την αξία της προσευχής, τους τρόπους τέλεσής της και τα είδη της (namazın çeşitleri). To βιβλίο της Β΄ Γυμνασίου (Din dersleri 2) ξεκινά με λεπτομερείς αναφορές στα είδη του ναμαζιού (προσευχή της Παρασκευής, των εορτών, της κηδείας, κ.ά.), συνεχίζει με αναλυτικές πληροφορίες για τα άλλα εκτός Σουνιτών δόγματα του Ισλάμ και τελειώνει με ανάλυση της νηστείας, της ελεημοσύνης, του προσκυνήματος στη Μέκκα, των θυσιών των ζώων (kurban) και τα είδη των όρκων. Το βιβλίο της Γ΄ Γυμνασίου αναφέρεται σε αυτά που έχει υποχρέωση να πιστεύει ο μουσουλμάνος: στο Θεό, στους αγγέλους, στα ιερά βιβλία, στον Προφήτη, στη μοίρα, στον παράδεισο και στην ανάληψη του Προφήτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα βιβλία αυτά δεν περιέχουν καμία εικόνα παρά μόνο ένα χάρτη των ιερών κατά Ισλάμ τόπων και εκτενή αποσπάσματα από το Κοράνιο στην Αραβική.
Στα βιβλία Θρησκευτικών των Λυκείων των Ιεροσπουδαστηρίων διακρίνουμε δογματική και θεολογική διδασκαλία του Ισλάμ με λεπτομερείς επεξηγήσεις όλων των ισλαμικών θεολογικών κλάδων. Τα τρία διδακτικά βιβλία των λόγων του Προφήτη Μωάμεθ (Hadis dersleri 1-3) εμπεριέχουν λόγους του ίδιου του Μωάμεθ καθώς επίσης λόγους και ρητά που συνέλεξαν οι διάδοχοι, αλλά και οι λόγιοι του Ισλάμ (Buhari,Ebu Davud, κ.ά.) που έζησαν τον 9ο αιώνα στους τόπους διάδοσης του Μωαμεθανισμού. Στα δύο πρώτα βιβλία εκτός από τα σχετικά με την ιστορία και τη σημασία του θεολογικού κλάδου του Hadis μέσα στον ισλαμικό κόσμο, γίνεται μία ανάλυση της σχέσης των λόγων του Μωάμεθ και του Κορανίου και παρατίθεται μία ανθολογία λόγων του. Τα κυριότερα θέματα που θίγονται στους λόγους αυτούς είναι οι αρετές της γνώσης του Κορανίου, οι αρετές της καθαριότητας της ψυχής και του σώματος, η ειλικρίνεια, η αδελφοσύνη, η προστασία των ορφανών και των πτωχών, η συμφιλίωση των ανθρώπων, η θρησκευτικότητα της οικογένειας, η εργασία, το καλό προς τους γονείς και συγγενείς, η φιλία, η καλή συμπεριφορά προς τις γυναίκες, δικαιώματα των ανδρών επί των γυναικών, η υπευθυνότητα του ανθρώπου, η αξία της προσευχής, η νηστεία, κ.ά. Όλοι οι λόγοι παρατίθενται στο πρωτότυπο αραβικό κείμενο. Αναφέρεται η προέλευσή τους, η ιστορική τους αξία, η ερμηνεία τους και οι τρόποι εφαρμογής τους στην καθημερινή ζωή. Το τρίτο βιβλίο ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με τον θεολογικό κλάδο του Hadis, με την εξέλιξή του ανά τους αιώνες, με τους επιστημονικούς του όρους και με την θέση του μέσα στην ισλαμική πίστη.
Στα διδακτικά βιβλία της Ερμηνευτικής του Κορανίου, (Tefsir dersleri 1-2) μετά από μία εκτενή εισαγωγή στα ιστορικά στοιχεία, την παράδοση και την ερμηνευτική του Κορανίου αναλύονται λεπτομερώς όλα τα Κεφάλαια του ιερού βιβλίου του Ισλάμ και οι θεολογικές έννοιες των κυριοτέρων εδαφίων με παράλληλη παράθεση του αραβικού πρωτοτύπου και της τουρκικής μετάφρασης. Υπάρχει επίσης όλη η ηθική –κοινωνική διδασκαλία του Κορανίου.
Στα βιβλία του μαθήματος του Ισλαμικού Δίκαιου (Fıkıh dersleri 1-3) βρίσκουμε τα βασικά στοιχεία σχετικά με το δίκαιο που απορρέει από το Ισλάμ. Έτσι στα πρώτα δύο παρατίθεται ο κώδικας κοινωνικής ζωής και καθημερινής συμπεριφοράς των πιστών. Αναφέρονται συν τοις άλλοις θέματα αγοροπωλησιών, εμπορίου, επιτοκίων, εταιρικής εμπορικής σχέσης, κοινοτικής ζωής των πιστών, όρκοι, η μαρτυρία, θέματα χρησιμοποίησης κοσμημάτων από χρυσό και άλλα πολύτιμα μέταλλα, ο γάμος, τα δικαιώματα των συζύγων, η ηθελημένη αποχή από την σύζυγο εντός του γάμου ( İla) και τα σχετικά με το οικογενειακό δίκαιο (μοιχεία, διαζύγιο, δίκες διαζυγίου, διατροφή, ποινές, κ.ά). Θίγονται ακόμη και οι έννοιες helal (αυτό που δικαιούμαστε)-haram (αυτό που απαγορεύεται), που έχουν σχέση με τους τρόπους σφαγής των ζώων και με την καθαρότητα αυτών. Το τρίτο σχετικό βιβλίο ασχολείται με την ιστορία της επιστήμης του Ισλαμικού Δικαίου, με τις χρονικές περιόδους και τη μεθοδολογία του, με το δίκαιο των διαφόρων ισλαμικών δογμάτων, και με την παρουσίαση των διαφόρων σχολών και των εκπροσώπων των δογμάτων αυτών.
Στην τρίτη Λυκείου διδάσκεται το μάθημα της Ισλαμικής Ιεροσύνης και Ρητορικής (Imamet ve hitabet dersleri) που αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στους μουεζίνηδες (Müezzin) και στα καθήκοντα τους, στο ιστορικό της καθιέρωσης της μελωδικής απαγγελίας της προσευχής (ezan) από τους μιναρέδες ( καλούνται οι πιστοί στο τέμενος), αλλά και στους τρόπους απαγγελίας της προσευχής αυτής. Στο δεύτερο μέρος ακολουθούν τα καθήκοντα των ιμάμηδων-ιεροκηρύκων (imam) και οι τρόποι τέλεσης των προσευχών από αυτούς. Οι ιμάμηδες δίχως να αποτελούν ξεχωριστό ιερατικό κλάδο είναι έμμισθοι θρησκευτικοί λειτουργοί και προΐστανται στις θρησκευτικές ακολουθίες στα τεμένη κηρύττοντας και το θείο λόγο. Ακολουθούν η ερμηνεία των εδαφίων του Κορανίου που θα πρέπει να διαβάζονται κατά τις πέντε καθημερινές προσευχές και κατά τις προσευχές της Παρασκευής. Ξεχωριστό κεφάλαιο αφιερώνεται στο τελετουργικό τυπικό των ακολουθιών που τελούνται κατά τη διάρκεια των μεγάλων εορτών ( bayram namazı) και στο τελετουργικό των κηδειών (cenaze namazι).
Στο τρίτο μέρος του βιβλίου υπάρχουν οι κανόνες ρητορικής-ομιλητικής για τους ιμάμηδες, καθώς και οι αρχές που πρέπει να διέπουν τον λόγο τους στις δημόσιες ομιλίες, όπως είναι το κήρυγμα στο τζαμί (hutbe, vaaz), η ομιλία στα ΜΜΕ, η ομιλία σε συνέδρια, σε στρογγυλή τράπεζα κ.ά. Ακόμη γίνονται αναφορές στην κόσμια συμπεριφορά και εμφάνιση που θα πρέπει να έχει ο θρησκευτικός λειτουργός. Συνεχίζει με την αναλυτική περιγραφή του τυπικού τέλεσης των προσευχών (Bayram namazı) των μεγάλων εορτών, που είναι η εορτή των θυσιών (Kurban bayramı) και η εορτή του τέλους της νηστείας (Ramazan ή Şeker bayramı). Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν το τυπικό του Γάμου (Nikah) με όλες τις διαδικαστικές λεπτομέρειες (έκδοση πιστοποιητικών από Μουφτεία, έγραφα που απαιτούνται από τη διοίκηση) και οι τρόποι τέλεσης των προσευχών των συνολικά 5 ιερών νυχτών (kandil geceleri-kadir gecesi). Στα kandil ανάβονται κανδήλες στα τεμένη, γίνεται γενική φωταψία και εορτάζονται μεταξύ άλλων η γέννηση του Μωάμεθ, η αποκάλυψη του Κορανίου στον Μωάμεθ και αναπέμπονται ευχαριστίες για τις ιερές αποκαλύψεις στον Προφήτη. Το περιεχόμενο του βιβλίου ολοκληρώνεται με τις προσευχές της τράπεζας, τις δεήσεις για βροχή, τις ευχές ονοματοδοσίας και περιτομής και τις προσευχές για τους αναχωρούντες για προσκύνημα στη Μέκκα.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι ο χαρακτήρας της μειονοτικής θρησκευτικής εκπαίδευσης στα μεν μειονοτικά Δημοτικά και Γυμνάσια είναι περισσότερο κατηχητικού προσανατολισμού, ενώ διατηρώντας τον ίδιο χαρακτήρα στο Λύκειο μετατρέπεται και σε μάθημα ισλαμικού πολιτισμού και επιστημονικής ανάλυσης της ισλαμικής θεολογίας. Οι ερωτήσεις των διδακτικών ενοτήτων των βιβλίων αποσκοπούν περισσότερο στην εμπέδωση και αναπαραγωγή της ύλης και λιγότερο στην ενεργητική μάθηση και κριτική σκέψη. Φυσικά υπάρχουν σε πολλά σημεία των βιβλίων προσεγγίσεις και των άλλων θρησκειών και παραδόσεων και της ανεκτικότητας του Ισλάμ απέναντι σ’ αυτές, κάτι που είναι εξαιρετικά θετικό. Περισσότερο κατηχητικό-θρησκευτικό χαρακτήρα έχουν τα βιβλία των Ιεροσπουδαστηρίων, που εκ παραδόσεως προορίζονταν για την εκπαίδευση των θρησκευτικών λειτουργών. Εδώ δίνεται μία ολοκληρωμένη και θεολογικά τεκμηριωμένη συνοπτική ισλαμική διδασκαλία. Γενικά τα βιβλία προβάλλουν την ισλαμική θρησκεία και παράδοση, τονίζουν όμως συχνά το σεβασμό στα ιερά βιβλία και ιερά πρόσωπα των Χριστιανών και των Εβραίων και την αποδοχή τους από το Ισλάμ. Τοπικοί αναγνωρισμένου επιστημονικού κύρους μουσουλμάνοι θεολόγοι- συγγραφείς θα ήταν ίσως οι καταλληλότεροι να συγγράψουν τα διδακτικά βιβλία της μειονότητας για όλα τα σχολεία. Έτσι θα μπορούσε να προβληθεί καλύτερα και ο ισλαμικός πολιτισμός της περιοχής, αλλά και η δια μέσου των αιώνων συνύπαρξη και αρμονική συμβίωση των δύο θρησκειών, η τοπική θρησκευτική ιστορία, οι ιστορικές μορφές Χριστιανών και Μουσουλμάνων, η ιστορία των τεμενών και των ευαγών ιστορικών ιδρυμάτων.
Θα ήταν ακόμη εξαιρετικά σημαντική η συστηματικότερη προβολή μέσα από τα διδακτικά βιβλία Θρησκευτικών των Χριστιανών και των Μουσουλμάνων των θεμάτων της πολυπολιτισμικής κοινωνίας, της αμοιβαίας αποδοχής, της κοινωνίας της συμβίωσης και της συνύπαρξης των ανθρώπων και της αναγκαιότητας του συνεχούς διαλόγου των θρησκειών. Τα θέματα αυτά άλλωστε αποτελούν και θα αποτελούν στην περιοχή μας βιωμένη εμπειρία αιώνων. Ο διαρκής διάλογος των ανθρώπων με διαφορετικά θρησκευτικά πιστεύω προάγει τον πολιτισμό, συμβάλλει στην άρση των φανατισμών και αναδεικνύει το πνεύμα της συνεργασίας και της αγάπης που απορρέουν από το Χριστιανισμό και το Ισλάμ.
Με την Συνθήκη της Λοζάννης η υποχρέωση παροχής εκπαίδευσης από την Τουρκία και την Ελλάδα στις αντίστοιχες μειονότητες κατέστη θέμα πολιτικό με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η αρνητική πολιτική συγκυρία κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα επηρέαζε αρνητικά την μειονοτική εκπαιδευτική πραγματικότητα ένθεν και ένθεν των συνόρων και οι μειονότητες που ζουν στα μέρη αυτά επί αιώνες «πλήρωναν» δίχως να φέρουν καμία απολύτως ευθύνη, το τίμημα των μη ομαλών σχέσεων των δύο χωρών. Η ευρωπαϊκή προοπτική της γείτονος και η ολοένα αυξανόμενη οικονομική και πολιτιστική συνεργασία των δύο χωρών θα συνεισφέρουν θετικά στην περαιτέρω ειρηνική συνύπαρξη και δημιουργία Χριστιανών και Μουσουλμάνων, όπως αυτό συμβαίνει εδώ και εκατοντάδες χρόνια .
Για τους ορθόδοξους θεολόγους είναι διαρκής η πρόσκληση και η πρόκληση να ερευνήσουν το Ισλάμ. Έχουμε άφθονα προς τούτο κίνητρα: δεκάδες αναφορές στο Κοράνιο στα ιερά πρόσωπα της πίστης μας και η αποδοχή τους από το Ισλάμ, η «παρουσία» τους στα μικρά ονόματα των μουσουλμάνων (Ιησούς –İsa, Μαρία –Meryem Μωυσής-Musa, Ιωνάς – Yunus, Αβραάμ - İbrahim , Ιωσήφ -Yusuf), πολλά ανεξερεύνητα εισέτι κοινά θρησκευτικά και λαογραφικά ζητήματα και έθιμα όπως η μετάνοια-namaz, το θρησκευτικό κομποσχοίνι-teşbih, η λαγάνα της Καθαράς Δευτέρας-Ramazan pidesi, η εκκλησιαστική μουσική και οι δρόμοι-ήχοι με τους οποίους απαγγέλλεται το Κοράνιο (tasavvuf musikisi) , η παράδοση των κουρμπανιών, κ.ά.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό η τοπική Εκκλησία με τη στάση της και το παράδειγμά της να δίνει το ειρηνοποιό χέρι της προς όλους τους ανθρώπους. Αποτελεί φωτεινό παράδειγμα προς αυτή την κατεύθυνση το βιβλίο-λεύκωμα της από κοινού προσπάθειας της Ι. Μητρόπολης Ξάνθης και της Μουφτείας Ξάνθης, στο οποίο καταγράφονται με επιστημονικά σχόλια και πλούσιο φωτογραφικό υλικό όλα τα χριστιανικά και μουσουλμανικά μνημεία του Νομού Ξάνθης .
Η θρησκευτική πίστη και το θρησκευτικό μάθημα ένθεν και ένθεν των συνόρων όλων των βαλκανικών χωρών θα πρέπει να προωθούν τη διορθόδοξη-διαχριστιανική και διαθρησκευτική προσέγγιση και συνεργασία, προβάλλοντας τη συνύπαρξη, συμβίωση και συνεργασία των ανθρώπων όλων των θρησκευτικών παραδόσεων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΕΠΙΛΟΓΗ)
• Altaş N., Çokkültürlülük ve Din Eğitimi, Nobel Yayıncılık, Ankara 2003.
• Ayas Rami - Günay Tümer, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1, Istanbul 1991.
• Ayas Rami- Tümer Güney, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Lise 1 χ.χ.. (έκδοση για μειονοτικά Σχολεία).
• Aydın Mehmet, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 3,χ.χ.. (έκδοση για μειονοτικά. Σχολεία).
• Din kültürü ve ahlâk bilgisi ders kitaplari, 2005, 4-13.
• Din kültürü ve ahlâk bilgisi ders kitaplari, 2005.
• Ilköğretim ve ortaöğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi,2002
• Komisyon, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ortaokul 2 χ.χ.. (έκδοση για μειονοτικά Σχολεία).
• Lise din kitapları müfredatları, 2004.
• Manaz, A. Atatürk Reformları ve İslam, Akademi Kitabevi, İzmir - 1995.
• Radvan Tarek, Η εικόνα του Ισλάμ στα ελληνικά σχολικά βιβλία, Κάϊρο, Πανεπιστήμιο Αλ-Αζχάρ, 2004.
• Şener-O Karmış, A. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 6 (χ.χ.).
• Turkiye Cumhuriyeti, Milli Eğitim Bakanliği, talim ve terbive kurulu başkanliği, ilköğretim ve ortaöğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi, Αnkara, 28/02/1992.
• Turkiye Cumhuriyeti, Milli Eğitim Bakanliği, talim ve terbive kurulu başkanliği, ilköğretim ve ortaöğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi, Αnkara, 2005.
• Turkiye Cumhuriyeti, Milli Eğitim Bakanliği, talim ve terbive kurulu Ιlköğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi, Αnkara, 2005.
• Ünal,M.,Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Lise 1 Uygun Yayınevi, 2004.
• Üzeyir, A.,-Hacıoğlu,A., İrfan, H., Imamet ve hitabet dersleri χ.χ. και τόπο έκδοσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.